بحران ارزی : اقتصاد و اعتماد

از زمانی­ که برنامه خروج آمریکا از برجام مطرح شد، یعنی هنگامی­ که هنوز هیچ تحریمی وضع نشده بود و منابع ارزی کشور نیزتغییری نکرده بود، نرخ دلار و سایر ارزها به سرعت شروع به افزایش کرد. خیلی از مردم و مسئولان و حتی رئیس جمهور محترم به درستی تأکید می­ کردند که منابع ارزی ما از مصارف بیش­تر است و هنوز هم که عملاً اتفاقی رخ نداده، چرا نرخ دلار افزایش روزافزون را تجربه می­کند؟ به جرأت می­توان گفت امروزه نیز این موضوع سوال اساسی مردم است. اما واقعاً چه اتفاقی افتاده بود؟ با اعلام خروج آمریکا از برجام و اطلاع از برقراری تحریم ­های مالی و نفتی به فاصله 3 ماه و 6 ماه پس از آن، مردم نسبت به آینده نگران شدند و افرادی که نیازدارویی، دانشجویی، مسافرت، مواداولیه و . . . داشتند تلاش کردند ارز مورد نیازشان را تهیه و ذخیره کنند، زیرا به برنامه­ ها و طرح­های دولت اعتمادی نداشتند. این بی اعتمادی هم دلایل زیادی داشت؛ اما یک دلیل مشخص آن، خلف وعده بانک ­ها در دوره قبلی تحریم­ ها بود.آن زمان نیز که بحران ارزی به اوج رسیده بود، بانک­ ها اعلام کردند مردم ارز خود را در بانک ­ها سپرده ­گذاری کنند و ضمن برخورداری از بهره ارزی، هر زمان بخواهند می­توانند ارز خود را از بانک دریافت کنند. اما وقتی مردم برای دریافت ارزهای خود به بانک ­ها مراجعه کردند بانک ­ها اعلام کردند که ارز موجود نیست و معادل ریالی آن را به مردم پرداخت کردند. این شیوه عمل، مردم را به بانک­ های داخلی بی اعتماد کرد و بلافاصله پس از اطلاع از برقراری تحریم ها در آینده، به چاره جویی پرداختند؛ آنهایی که می­ خواستند ارزش دارایی­ شان حفظ شود، با تبدیل سرمایه ریالی خود به دلار، آن را به صورت قانونی یا قاچاق از کشور خارج کردند و این امر خود سبب افزایش کاذب تقاضا برای دلار شد. اکنون با وجود این که بانک مرکزی مجدداً همان سیاست سپرده­ گذاری ارزی را به مردم پیشنهاد کرده است و خود بانک مرکزی نیز، باز پرداخت ارز را ضمانت کرده است، آیا مردم با توجه به سابقه قبلی، به این شیوه اعتماد خواهند کرد؟ به­نظر می­رسد دولت و بانک مرکزی باید اطمینان بیش­تری در این زمینه ایجاد کنند و بیش­تر برای مردم توضیح دهند که اتفاق قبلی تکرار نخواهد شد. توجه داشته باشید که اگر مردم به این روش اعتماد کنند، دلارهای انباشته شده در دست مردم با ورود به بانک­ ها، می­ تواند مقدار زیادی از مشکل کمبود عرضه آن را حل کند و خروج سرمایه­ ها از کشور را نیز کند نماید. لذا می­توان گفت بخش قابل توجهی از بحران کنونی ارز در ایران ناشی از بی اعتمادی بین مردم و دولت  و رویه­ های نادرست گذشته است. نه حبابی وجود دارد و نه اقتصاد بی­ دلیل روانی شده است. مسأله ناشی از نگرانی مردم نسبت به آینده است و همین امر آنها را به تکاپو واداشته است که حتی به زیان خود و منافع ملی اقدام کنند؛ شاید مانند فردی که در باطلاق افتاده  و با دست و پا زدن، وضع بدتری پیدا می­کند. لذا باید مدیران جامعه بکوشند تا اعتماد اجتماعی را بازسازی کنند. آن زمان می­ توان از مردم هم توقع یاری داشت و به حل مسأله امیدوار بود.

دکتر علی نوری

جامعه شناس و پژوهشگر