خاستگاه اجتماعی اعتراضات به افزایش قیمت بنزین ، پیامدها و راهکارها/ دکتر علی نوری، جامعه شناس

خاستگاه اجتماعی اعتراضات به افزایش قیمت بنزین ، پیامدها و راهکارها

 ابعاد اعتراضات هفته پایانی آبان ماه 98 که درشهرهای مختلف ایران شاهد آن بودیم نیاز به واکاوی و تحلیل دقیق جامعه شناسانه دارد. دراین نوشته کوتاه تلاش این است که از منظر جامعه شناختی به برخی از عوامل، پیامدها و راهکارها دراین زمینه اشاره شود. این اعتراضات ازآن جهت که منشا اقتصادی داشت می توان آن را با اعتراضات دی ماه سال 1396 مقایسه کرد. زیرا طبقه اجتماعی معترضین بیانگر آن است که مردم پس از تحمل گرانی های ناشی از افزایش نرخ دلار درسال 1397، دیگر توان تحمیل گرانی ناشی از قیمت بنزین را نداشتند. اجرای ناگهانی مصوبه افزایش قیمت بنزین، بدون زمینه سازی و توجیه مردم بر ابهام های جامعه درباره آینده اوضاع اقتصادی افزود. مردم نگران از اوضاع آینده و جهت مقابله با  کاهش قدرت خرید خود، همچنین با الگو گرفتن از رفتار مردم برخی کشورها، سعی کردند با این افزایش قیمت مقابله کنند. دراین میان، برخی از گروهها و افراد، با انگیزه ها و اهداف دیگر به جریان اعتراضی پیوستند. طبیعی است برخی از آنها معاندان و مخالفان بودند و بعضی نیز با هدف غارت، وارد میدان اعتراضات شدند. تصاویر، ویدیوها و شواهد میدانی حاکی از دست برد به برخی فروشگاهها و مغازه ها است. کنش ها یا اعمال این غارتگران که در دهه های اخیر در جامعه ایرانی نظیر آن را مشاهده نکرده ایم، نیازمند توجه ویژه است. زیرا از طرفی نشان دهنده نیاز آنهاست، یعنی جامعه شرایطی ایجاد کرده که آنها نمی توانند از راههای مشروع نیاز های اولیه خود مانند تلویزیون، موبایل، یخچال و... تهیه کنند. از این رو، با بدتر شدن وضعیت اقتصادی در سال های اخیر، شاهد گسترش فقر در جامعه هستیم که نتیجه آن گسترش ناامنی خواهد بود. کم رنگ شدن ارزش های اخلاقی در جامعه نیز می تواند از عوامل بروز این رفتار باشد. می توان گفت خاستگاه اجتماعی معترضین، افراد محروم تر جامعه و گروههایی از جوانان بودند و این امر، مساله جدیدی را پیش روی مسوولان و کارشناسان قرار داده است. اکنون لازم است به پیامد های ادامه وضع موجود توجه شود. باید مشخص شود چه عواملی سبب گسترش فقر به ویژه در مناطق پیرامونی کلان شهرها گردیده و چه راهکارهایی برای آن وجود دارد؟ واقعیت این است که اقتصاد حومه، تابعی از اقتصاد کل جامعه است. در سال های اخیر به دلیل رکود اقتصادی حاکم بر کشور، امکان اشتغال و کسب درآمد در جامعه ایران کاهش پیدا کرده و به تبع آن مناطق فقیرنشین حاشیه شهرها نیز، وضع نامناسب تری را تجربه می کنند. حال اگر دولت بدون توجه به نظرات کارشناسی تصمیمی بگیرد که وضع اقتصادی را بدتر کند، اعتراض به آن طبیعی و قابل پیش بینی است. مساله دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد عدم انتقال ارزش های جامعه به بخش هایی از جوانان است، یعنی جامعه قادر نبوده ارزش های خود را به نسل جدید آموزش دهد و آنها را برای عمل بر اساس آن ارزش ها قانع کند. این عدم اقناع سبب شده جوانان و نوجوانان فاصله ای بین ارزش های مد نظر خود و ارزش های جامعه احساس کنند. شاید بتوان گفت این شکاف نسلی تا حد زیادی ناشی از عدم الگوسازی، جریان سازی و  گفتمان سازی مناسب در جامعه است. در جامعه ای که سلبریتی ها جای روشنفکران را گرفته اند و سطحی نگری به جای نگرش های عمیق مورد تشویق قرار می گیرد، نمی توان از اقناع و درونی سازی ارزش ها سخن گفت؛ مانند مسدود کردن تلگرام که محتوی محور است و آزاد گذاشتن اینستاگرام که سطحی نگر است. اگر می خواهیم جوانان ما در مسیر رشد و پیشرفت فردی و اجتماعی قرار گیرند و برای خودشان و جامعه مفید باشند، باید به روشنفکران و متفکران جامعه تریبون داشته باشند و راه ارتباط آنان با جوانان تسهیل شود. به طور کلی می توان گفت بخش زیادی از جامعه که تا سال 1396 جزو قشر متوسط محسوب می شده است در سال 1398 به قشر محروم و طبقه پایین پیوسته است. به همین دلیل حجم و شدت اعتراضات سال 1398 بسیار بیش تر از سال 1396 بود و به نظر می رسد اگر برای مسایل این قشر تمهیدی اندیشیده نشود، این اعتراضات با شدت و وسعت بیش تر در آینده تکرار خواهد شد. در پایان باید به نقش بی بدیل نخبگان و روشنفکران در درون جامعه اشاره کرد. اندیشمندان با احساس مسوولیت و دوری از گوشه نشینی، با متن جامعه ارتباط برقرار کنند و نقش مهم اجتماعی خود را از یاد نبرند. گفت و گوی نخبگانی در حوزه عمومی می تواند به راه حل های مفیدی برای حل مسایل جامعه منتهی شود و جامعه را به دور از هیجانات زودگذر، در مسیر عقلانیت هدایت کند.